Ngày 26/1 là Australia Day giống như quốc khánh đối với đại đa số dân chúng Úc, nhưng đồng thời nó cũng là một ngày đánh dấu sự đau buồn, mất mát to lớn cho những người thổ dân ngay trên chính mảnh đất quê hương của họ.
Dù đau buồn nhưng với tấm lòng rộng mở và tiến bộ, những người thổ dân vẫn tham gia những buổi lễ kỷ niệm ngày này, và mang nền văn hóa của dân tộc mình để kể cho mọi người nghe những câu chuyện bằng dụng cụ âm nhạc của chính dân tộc họ, didgeridoo.
Hưng Việt: Good morning Jahmarley, how are you?
Jahmarli: I’m good, Viet and Angela.
Mỹ Dung: Good morning Jahmarley.
Hưng Việt: Okay, we were very impressed with your performance with the didgeridoo…
Chúng tôi rất ấn tượng với màn trình diễn của anh với cây didgeridoo. Anh đã chơi nó được bao lâu và anh đã mất bao lâu để học chơi cái dụng cụ đó?
Jahmarli: I've been playing the didgeridoo for over 28 years. I was born in 1995, so I'm 28 years of age now. So I pretty much started, practically I was born into my mum and dad's business, cultural business, and it started out of Inala at St Mark's there, down at the Nganga Tului Cultural Centre. So mum and dad, they have been do culture before I was born and when they had me, their oldest son, I was naturally born into the culture. And then for me, I've always played the didgeridoo. That was my key hobby in all the part of the culture. And so I mastered it. It took me 14 years to master. So when I was 14 years of age, 15, that's when I learnt the hardest part about playing the didgeridoo, which is the circular breathing part.
So that took me the longest. I learnt everything else first, the kookaburra, dingo. I learnt the kangaroos and all the emus to do on the didgeridoo first, before I learnt the circular breathing. Because when you do circular breathing, you're using four parts of your body. You're using, obviously, your nose to breathe in, and then you're actually breathing out at the same time, and then you're using your voice box, and the rhythm you're making up at the same time you're thinking and playing. So I do all four of those all at once, and on top of that, play for a long substantial amount of time, could be 20 minutes, or could be two, three hours at a time. And with that, it gives you resilience playing.
(Translation: Tôi đã chơi didgeridoo trong hơn 28 năm. Tôi sinh năm 1995 nên năm nay 28 tuổi. Tôi gần như được sinh ra vào công việc mà cha mẹ tôi đang làm, và nó bắt đầu từ Inala tại St Mark, ở Trung tâm Văn hóa Nganga Tului. Ba mẹ tôi đã làm văn hóa trước khi tôi được sinh ra và khi có tôi, con trai đầu lòng của họ, tôi nghiễm nhiên được sinh ra trong nền văn hóa. Và sau đó, tôi luôn chơi didgeridoo. Đó là sở thích chính của tôi trong tất cả các phần của văn hóa. Tôi đã mất 14 năm để thành thạo nó. Vì vậy, khi tôi 14 tuổi, 15 tuổi, tôi học được phần khó nhất khi chơi didgeridoo, đó là thở xoay vòng. Và đó là điều khiến tôi mất nhiều thời gian nhất.
Tôi đã học mọi thứ khác trước tiên, kookaburra, dingo, kangaroo và tất cả chim đà điểu để làm trên didgeridoo đầu tiên, trước khi tôi học cách thở xoay vòng. Bởi vì khi bạn thở xoay vòng, bạn đang sử dụng bốn phần của cơ thể. Bạn sử dụng mũi để hít vào, và bạn thực sự thở ra cùng một lúc, và sau đó bạn sử dụng âm quản và nhịp điệu bạn tạo ra cùng lúc bạn đang suy nghĩ và chơi. Vì vậy, tôi làm tất cả bốn thứ cùng một lúc, và trên hết, chơi trong một khoảng thời gian dài đáng kể, có thể là 20 phút, hoặc có thể là hai, ba giờ một lần. Và từ đó, nó mang lại cho bạn sức chịu đựng.)
Trích đoạn biểu diễn của anh Jahmarli Dawson…
Hưng Việt: I noticed one of the songs, your tummy went back and forth, back and forth. You had to use the muscle a lot, to breathe in and to breathe out. Was that difficult?
(Translation:Tôi để ý thấy một trong những bài hát thì bụng của bạn chuyển động tới lui, qua lại. Bạn phải sử dụng cơ bắp rất nhiều để hít vào và thở ra. Điều đó có khó hay không?)
Jahmarli: Very difficult.
Hưng Việt: I would think so.
Jahmarli: Does it look difficult? It's difficult. Trust me, it's difficult.
Hưng Việt: It's difficult and impressive.
Jahmarli: See, I'm using my diaphragm and I'm pushing it and I control it though. At the same time I push it out of my mouth and I'm playing, I've got to breathe in just as fast to make sure I keep the rhythm going. And with that, I use my lungs, I compress the diaphragm, and then I squeeze it out. And I play at the same time and control the breathing. Yeah, so it's all about controlling. And it's also about, if you can control your breath, you can control your concentration on the didgeridoo. And I can do it with lots of power, yeah, if I have good lungs, yeah.
(Translation: Hãy xem, tôi đang sử dụng cơ bụng của mình, đẩy nó ra và kiểm soát nó. Đồng thời tôi đẩy hơi ra khỏi miệng và thổi, tôi phải hít vào cũng nhanh như vậy để bảo đảm giữ đúng nhịp điệu. Và với điều đó, tôi sử dụng phổi của mình, tôi nén cơ hoành, và sau đó tôi ép nó ra. Tôi vừa chơi vừa kiểm soát hơi thở. Vâng, tất cả là việc kiểm soát làn hơi. Và nếu bạn có thể kiểm soát làn hơi của mình, bạn có thể kiểm soát sự tập trung của mình vào didgeridoo. Tôi có thể làm điều đó với rất nhiều sức mạnh, vâng, nếu tôi có phổi tốt.
Hưng Việt: Ví dụ như đoạn diễn tả chiếc xe đi qua từ xa, anh có thể nghe thấy nó từ từ chạy đến rồi đến gần và sau đó chạy vụt qua mặt anh. Điều đó thật tuyệt vời.
Trích đoạn biểu diễn của anh Jahmarli Dawson…
Hưng Việt: Anh đã có một thầy hướng dẫn hay anh chỉ tự học?
Jahmarli: Yeah, Viet, my dad, he was my teacher. And when he taught me, V, I was busking a lot down at Surfers Paradise and Queen Street. Yeah, yeah. So when he would take me with him to work, I'd only be about eight months or two year old. And he put me in a lap-lap like this in the Naga and put me out in the street and tell me to do shaker leg. I was born into it and yeah dad, mum taught me all the language, taught me where we come from, you know this is your mother's side, because dad he comes from another side down back in New South Wales, Glen Innes, so we come from up here in Brisbane but also down there, so two different tribes, two different cultures, all the plants are different because when you go over the terrain, different plants grow from that side of the country compared to down here.
But there's lots of plants you will see that are like native to Australia like paperbark or gum leaves. But there's like 15 different types of species of gum leaves. But I learned all that mainly from my dad, like about the bush, the culture. But on mum's side I learnt all the history, like this is your great grandmother, your great grandfather.
(Translation: Vâng, ba tôi là thầy của tôi. Tôi đã hát rong rất nhiều ở Surfers Paradise và Queen Street. Khi ông đưa tôi theo đi biễu diễn, tôi chỉ khoảng tám tháng hoặc hai tuổi. Và ông ấy đặt tôi trên đùi như thế này ở Naga, đưa tôi ra đường và bảo tôi tập lắc chân. Tôi được sinh ra để làm như thế, mẹ đã dạy tôi tất cả ngôn ngữ, dạy tôi biết chúng tôi đến từ đâu, đây là phía mẹ tôi, bởi vì ba tôi đến từ một phía khác ở New South Wales, Glen Innes, hai bộ lạc khác nhau, hai nền văn hóa khác nhau, tất cả cây cỏ đều khác nhau bởi vì khi bạn đi qua một vùng đất, các loài thực vật ở đó phát triển khác nhau so với nơi này. Nhưng có rất nhiều loại cây bạn sẽ thấy là loại từ Úc như vỏ cây giấy hoặc lá Bạch đàn. Có khoảng 15 loại Bạch đàn khác nhau. Tôi đã học được tất cả những điều đó chủ yếu từ cha tôi, như về rừng rậm, văn hóa… Nhưng về phía mẹ, tôi đã học được tất cả lịch sử, ông bà, tổ tiên...)
Jahmarli: Yeah, so my father, Russell, he's the didgeridoo player in the family, so busking, and being a busker, you gotta learn how to make money. When he busking, back in the late 90s when the Olympics was here. When the Olympics come in 2000...He, all them years, he learnt from this one old fella. His name was Uncle Nanyawa Waitari and he comes from the Injibunji people up over Broome. And the Injibunji, the people up there, they represent the Blue Joey. And they come from Broome and one uncle, he come from over there, he come over here.
Yeah, and when he come here to Inala back in 1970s, he taught my dad culture, didgeridoo, and taught him how to go busking and make money and survive off using our culture as a tool. So yeah, we did that and all them stories that you hear, they all come from, all them stories that you hear, they all come from my dad, Viet.
(Translation: Đó là cha tôi, Russell, ông ấy là người chơi Didgeridoo trong gia đình, và là một người hát rong, bạn phải học cách kiếm tiền mà. Trở lại vào cuối những năm 90 khi Thế vận hội ở Sydney, tất cả những năm tháng đó, ông đã học được từ một cụ già là chú Nanyawa Waitari và ông ta xuất thân từ người Injibunji trên Broome. Và những người ở trên đó, họ đại diện cho Blue Joey. Và họ đến từ Broome. Khi ông ấy đến Inala vào những năm 1970, ông ấy đã dạy cha tôi văn hóa, didgeridoo, và dạy ba tôi cách đi hát rong kiếm tiền và sinh sống bằng cách sử dụng văn hóa của chúng tôi như một công cụ. Vì vậy, chúng tôi đã làm điều đó và tất cả những câu chuyện mà bạn nghe đều đến từ cha tôi.)
Hưng Việt: Yeah. He is a very talented guy too.
Jahmarli: Yeah, he is. Yeah. He's in Sydney today.
Hưng Việt: He should be proud of you and you should be proud of him.
Jahmarli: Definitely, Viet. Yeah, very proud of my dad and if you hear me out there, Dad, I'd like to say thank you for teaching me everything that I know in our culture. And happy Australia Day to everyone out there across the Vietnamese community, from all of us here in Inala, in Queensland. Wunga le irinya, yor yobo banan, a jingala walu walu, yathangatari tambana yathangatari na, wandi wae tuchina. Have a lovely Australia Day everyone.
(Tranlastion: Chắc chắn rồi, Việt. Vâng, rất tự hào về cha tôi và nếu như ba ngoài kia có nghe con nói, “ba, con muốn nói lời cảm ơn vì đã dạy con mọi thứ mà con biết về nền văn hóa của chúng ta”. Và chúc mừng Ngày Quốc khánh Úc cho tất cả mọi người trong cộng đồng người Việt, từ tất cả chúng ta ở đây tại Inala, Queensland. Wunga le irinya, yor yobo banan, a jingala walu walu, yathangatari tambana yathangatari na, wandi wae tuchina. Chúc mọi người có một Australia Day đầy yêu thương.)
Hưng Việt: Nói về Australia Day, anh đã đề cập đến một ngày khá đau buồn đối với dân tộc anh. Anh có gọi đó là một ngày mà một quốc gia liên hoan không? Hay anh nghĩ rằng đó là một ngày đau buồn, một ngày tang tóc hay thậm chí là một ngày xâm lược? Anh nghĩ gì về nó?
Jahmarli: A lot of people like myself and a lot of Aboriginal, most Aboriginal people would see this day as an invasion to our country, to our seed in this country because this day is a day of mourning for us. We don't have such a bright history with Australia, with the first colony. It's different Australians now, but when the first Australians did come out over in the convicts and that, like a lot of those Australians were giving police roles, army roles, and they were convicts. So the English colony gave these convicts power over Aboriginal people that were people that just lived and foraged off the land and lived with the land and come from the land, the first people of those lands. So for us, we have been invaded and our people all around Australia today would be feeling the deepness of sadness of the killings and the murders that happened in the events that had happened in the past from the Australian flag and that what that represents to them and what it represents to us.
(Translation: Rất nhiều người như tôi và rất nhiều thổ dân, hầu hết thổ dân sẽ coi ngày này là một cuộc xâm lược vào đất nước chúng tôi, đối với cội nguồn của chúng tôi ở đất nước này bởi vì ngày này là ngày đau buồn đối với chúng tôi. Chúng tôi không có một lịch sử tươi sáng như vậy với Úc, thuộc địa đầu tiên. Bây giờ thì khác, nhưng khi những người Úc đầu tiên xuất hiện như những tù nhân, rất nhiều người Úc được cử làm cảnh sát, quân đội và họ là những tù nhân. Vì vậy, thuộc địa Anh đã trao cho những người tù nhân này quyền lực đối với thổ dân là những người chỉ sống và tìm kiếm thức ăn ở ngoài trời và sống với đất đai và đến từ địa phương, những người đầu tiên của những vùng đất đó. Vì vậy, đối với chúng tôi, chúng tôi đã bị xâm lược và người dân của chúng tôi trên khắp nước Úc, ngày hôm nay sẽ cảm nhận được nỗi buồn sâu sắc của những vụ giết người đã xảy ra trong quá khứ từ lá cờ Úc và điều đó đại diện cho họ và những gì nó đại diện cho chúng tôi.)
Hưng Việt: Như vậy, ngày 26 tháng Giêng biểu tượng cho một ngày đau buồn trong lịch sử của anh. Anh có nghĩ rằng Australia Day nên được tổ chức hoặc kỷ niệm vào một ngày khác trong năm hay không? Và nếu có nên là ngày nào?
Jahmarli: I've already thought about this one many a times. May 8. Why? Because what it represents is mate. Get a mate. May 8. That would be the perfect day to change the calendar to that day, because everyone in Australia, mate is like our second word of friend. So, that makes sense. Did you like that one?
Yeah, 8th of May. My own brothers and sisters in my own community and Dad even said, oh, the Australia Day, oh, Invasion Day, why don't they change it, because we like being Australian too. Why don't we change the date to May 8th. Mate.
(Translation: Tôi đã nghĩ về điều này nhiều lần. May 8. Tại sao? Bởi vì nó đại diện cho Mate. Hãy tìm một người để làm bạn. 8 tháng 5 - May 8. Đó sẽ là ngày hoàn hảo để thay đổi lịch thành ngày đó, bởi vì tất cả mọi người ở Úc, mate là từ thứ hai để chỉ một người bạn. Vì vậy, điều đó hợp lý.
Anh có thích ngày đó không?
Vâng, ngày 8 tháng Năm. Tôi nghĩ rằng một vài người, vâng, tôi được dạy rằng giữa các anh chị em của tôi trong cộng đồng của tôi và ngay cả cha tôi cũng nói, “ồ, Australia Day, Ngày xâm lược, tại sao họ không thay đổi nó, bởi vì chúng tôi cũng thích là người Úc. Tại sao chúng ta không đổi ngày thành ngày 8 tháng Năm. Mate.”)
Hưng Việt: And do they agree with you?
Jahmarli: All the brothers do and all the sisters and some of my Australian friends right now, they do agree.
Hưng Việt: That's brilliant. That is brilliant.
Điều đó thật tuyệt vời. Tôi chưa bao giờ nghĩ về điều đó, mặc dù nó không đánh dấu bất kỳ sự kiện cụ thể nào trong lịch sử nước Úc, nhưng thông thường nó có nghĩa là tình bạn và nó có nghĩa là hòa hợp cho cả nước, cho tất cả mọi người của dân tộc.
Jahmarli: Thank you, brother. Thank you, Viet.
This day would be terrible day a hundred year ago White Australians on this day would have been doing raids out in community or in tribes and they would go out and they would celebrate being Australian by doing those crimes that they had done and insulted our people and culture. So this day would be one of the most saddest days for Aboriginal people across Australia and Torres Strait Islander people as well.
I got to say on Australia Day for me, because I celebrate the invasion, but I celebrate it with the, what do you call it, grief, but a bit like solidarity or mourning. And on this day, when people see me do the smoking ceremony or the didgeridoo, I see a lot of people find a lot of healing. And they see like a lot of Australians, they recognise their past. I've noticed the generations, they've never... Because you talk to some Australians now and they go, wow, my ancestors were like this. I couldn't believe someone could do something like that back then compared to in today. So the Australians that look at it differently today as well, it really, it moves my heart too.
(Translation: Ngày này đã là một ngày khủng khiếp cách đây một trăm năm, người Úc da trắng vào ngày này đã thực hiện các cuộc đột kích trong cộng đồng hoặc trong các bộ lạc và họ sẽ ăn mừng bằng cách làm những tội ác mà họ đã làm và xúc phạm người dân và văn hóa của chúng tôi. Vì vậy, ngày này sẽ là một trong những ngày buồn nhất đối với thổ dân trên khắp nước Úc và cả người dân đảo Torres Strait.
Tôi phải nói Australia Day đối với tôi, tôi tưởng nhớ sự xâm lược, nhưng tôi kỷ niệm nó với cái mà bạn gọi là đau buồn, nhưng hơi giống như đoàn kết hoặc tưởng nhớ. Và vào ngày này, khi mọi người thấy tôi làm lễ đốt khói hoặc chơi didgeridoo, tôi thấy rất nhiều người tìm thấy sự hàn gắn. Và giống như rất nhiều người Úc, họ nhận ra quá khứ của họ. Bởi vì bạn nói chuyện với một số người Úc bây giờ và họ ngạc nhiên, “wow, tổ tiên của tôi là như thế này. Tôi không thể tin rằng ai đó có thể làm điều như vậy ngày xưa so với hôm nay.” Vì vậy, những người Úc nhìn nó khác, ngày hôm nay cũng vậy, và điều đó nó cũng thực sự lay động trái tim tôi.
Hưng Việt: Vâng, chúng tôi hoàn toàn thông cảm và đánh giá cao việc anh đến đây để đánh dấu, không phải để ăn mừng, tôi sử dụng từ này rất có chủ ý, để đánh dấu Australia Day hoặc nó có thể được gọi bằng bất kỳ tên nào khác nhưng anh đến đây để chia sẻ ngày này với chúng tôi để chứng minh rằng bây giờ tất cả chúng ta là một dân tộc. Anh là người Úc, chúng tôi là người Úc, người da trắng là người Úc, vì vậy sứ mệnh của chúng ta là làm cho nước Úc tốt hơn và sống hòa thuận với nhau. Đó là lý do tại sao tôi đánh giá cao anh đến đây. Đó là ý kiến cá nhân của tôi. Cảm ơn Jahmarley rất nhiều và chúng tôi chúc anh mọi điều tốt đẹp nhất và vui hưởng âm nhạc của anh.
Jahmarli: Thank you very much. I'm very honoured to come out here and show Australia and everyone that we're still here. They tried to get rid of us, but we're still here and now it's time to move forward. And that's what Australia has been doing very proudly in the last 40 years, you know. They have, you know, we had the referendum come through back in the late 70s. Australia has been taking small steps and small steps are better than no steps. And thank you for letting me come out here and do this interview and share the culture. This is my second time out here coming to the Vietnamese community at Darra. And every year it's been getting bigger and bigger. So next year I'll probably see you back down here again, hey?
(Translation: Cảm ơn rất nhiều. Tôi rất vinh dự được đến đây và cho Úc và mọi người thấy rằng chúng tôi vẫn ở đây. Họ đã cố gắng loại bỏ chúng tôi, nhưng chúng tôi vẫn ở đây và bây giờ là lúc để tiến về phía trước. Và đó là điều Úc đã làm rất tự hào trong 40 năm qua. Họ đã có cuộc trưng cầu dân ý vào cuối thập niên 70. Úc đã và đang thực hiện các bước nhỏ và các bước nhỏ vẫn tốt hơn là không có bước nào. Và cảm ơn đã cho tôi ra đây và thực hiện cuộc phỏng vấn này và chia sẻ văn hóa. Đây là lần thứ hai tôi đến đây với cộng đồng người Việt tại Darra. Và mỗi năm ngày càng lớn hơn. Vì vậy, năm tới tôi có thể sẽ gặp lại bạn ở đây một lần nữa nhé?)
Oh yeah, yeah, definitely.
On May the 8th. On May the 8th, yeah, yo. On May the 8th, yeah, yo.
Mỹ Dung: Thank you, Jahmarley.
Mời vào phần audio để nghe toàn bộ nội dung
