Ngunkhuai Khirh Than A Nai, Australia Mipi Ralring Tein Um Kan Hau

Ngunkhuai pekmi khirh than caan kan panh cuahmah caah Australia mipi ralring tein kan um a herh. A ruang cu, mipi tangka fir piak dingin a cawlcang mi scammer mi hrokhrawl biatak tein rian an tuan ve. Mi hrokhrawl kut in kan luat khawh nak ding caah kan theih dingmi thil pawl a tanglei ah ka rak tial.

A person holding a smartphone in their hands.

The National Anti-Scams Centre says phishing is the most common type of scam reported in Australia. Source: Getty / Crispin la valiente

Key Points
  • Ngunkhuai kherh than caan ah zeitindah fak deuh in rian kan tuan khawh lai, mipi zeitindah kan hlen khawh hna lai tiin mi hrokhrawl pawl an cawlcang ve.
  • Ngunkhuai kong he pehtlaiin in mipi kha phone chawnhnak, cakuat nak le email kuatnak hmangin mipi hlen an timh hna.
  • Mipi nih cakuat an don mi kha a dik mi a si le si lo theih khawhning Australia Tax Office nih a fianter.
Ngunkhuai kherh than caan a nai ngaingai cang caah Bank le cozah riantuantu phu hna nih mipi sinah ralrin peknak thawng an thanh. Mi hrokhrawl, mipi tangka fir a timhmi scammers pawl nih mipi tangka fir khawh nak ding caah a phunphun in rian an tuan tiin mipi ralrin an pek hna.

Atu lio cu khuasak tintuk nak kongah lungre a thei mi an tam. Khuaruah har vansang in a um mi an tam tikah, ngunkhuai kherh caan hi mi hrokhrawl nih caan tha ah an I lak ve.

Commonwealth bank nih hlethlainak an tuahmi chungin a phichuak an langhter mi cu Australia ram khua a sa mi chungin minung 4 lakah 1 hi ngunkhuai kong he pehtlaiin hlen an tong.

Australia mipi chungin minung 10 chungah 9 nih cakuat silole email an don mi kha a dik mi le a dik lo mi kan thleidan khawh ko tiin hlethlainak a tuahtu sinah an chim. Asinain, hniksaknak an tuah taktak hna tikah zatuak 31% tluk nih cakuat dik le dik lo an thlei dang kho lo, minung 3 chungah 1 lawng nih cakuat dik le dik lo an thlei dan khawh.

Phishing timi hi zeidah a si?

Phishing cu scammer (mi hrokhrawl) nih mi hlennak ding caah a hman mi a si. Mi pakhat i a pumpak konglam fir nak ding caah a hman mi hriamnak phunkhat a si. Tahchunnak ah mi pakhat I a bank konglam, a luhnak (password), le a credit card namber fir piaknak ding caah an hman mi hrimnak a si.

Phishing hi Australia ram chungah mi tampi hlen an ton biknak hriam a si tiin National Anti-Scam Centre nih ripawt an chuahmi nih a langhter.

Samantha Yorke cu Australian Communications and Media Authority ah rian a tuan lio mi a si. Mi hrokhrawl pawl rian an tuan ning fianternak a tuah, tahchunnak ah na hman lio mi bank, silole cozah riantuantu phu pakhat bantuk in an rak in pehtlaih lai. Kan fian khawhnak ding caah myGov le Australian Tax Office (ATO) leiin cakuat a lut mi bantuk in an in pehtlaih lai tiin a chim.
“Kan hmuh ton mi chungin kan theih khawh mi cu cozah riantuantu phu chungin ngunkhuai lei tuanvo a ngei mi ATO riantuantu bantuk in an rak in chawnh lai, a rannak in na cham a hau mi leiba a um an in ti khawh, silole ngunkhuai khirh thannak ding caah na pumpak konglam kan herh ti zongin an in ti khawh” tiin SBS News ah a chim chap.

Mipi pehtlaihnak an tuah hna ningin a lam a tampi, email zongin an in pehtlaih khawh piin ah SMS zongin ca an in kuat lai. An cakuat chungah link hmeh awk an chiah chih peng lai. Link an chiah mi na hmeh sual ahcun na pumpak konglam fir nak ah an hman khawh.”

Cun, na hman cuahmah lio mi bank bantuk in lih le hrokhrawl ca an in kuat lai. Cakuat na don tikah tha tein zoh lo ahcun a dik mi cakuat, bank nih rak kuat taktak mi ah ruah a fawi ngaingai tikah daithlang lo tein zoh le hlethlai an hau.

An cakuat chungah link hmeh awk an chiah chih lengmang lai. Kha link hmeh awk an chiah mi kha a dik lo mi website a si. Tha tein zoh lo ahcun a dik mi website ah ruah a fawi te. Website a rak cuangmi ah khan na pumpak konglam silole na card number le dangdang hna kha tial chih dingin an hal lai.
"Mi hrokhrawl sin in na don mi cakuat le a dik mi cakuat a dannak cu cakuat chungah an chiah chihmi link kha a si. Cun, myGov le ATO website a si tak le si tak lo theih na duh ahcun tha tein an website address kha zoh law a dang hrimhrim ko lai tiin Commonwealth Bank ah manager rian a tuan lio mi James Roberts nih a chim.

Ngunkhuai khirh than caan lioah mi hrokhrawl theih khawh ning

Rob Thomson cu ATO ah assistant Commissioner rian a tuan lio mi a si. Na don mi cakuat kha a dik mi si le si lo thleidan khawh nak ding caah an bawmtu ding zei pawl a si timi a fianter.

A pakhatnak bikah na theih ding mi cu theihternak le hna tlaknak nawl hal hmasa loin link a tel mi cakuat silole email an in kua bal lai lo. An mah nih kuat chammi link kha hmeh bak lo ding.
Zei tik hmanh ah na passwords, account nambar le a dangdang na pumpak konglam kha email, cakuat le phone chawnhnak hmangin ATO nih an hal bal hrimhrim lai lo tiin Thomson nih a chim.

“Theih awk ah a biapi ngai mi cu ATO lein chawnh na si tikah ‘No caller ID’ timi a cuang lai, an phone nambar a cuang lai lo” tiin a chim chap.

“Cun, abiapi bak rih mi pakhat cu zei tik hmanh ah mi kha thongthlak colh dingin kan tthihpheih colh bal hna lo. Nain, mi hrokhrawl nih cun phone chawnh cuahmah lio ah tangka liamter colh dingin an thihpheih hna, tangka an pek hna hlan lo."
A hand holding a phone that's receiving a call from an unknown caller.
Phone calls from the ATO will come up on your phone as 'no caller ID', and won't show a number. Source: Getty / Rafael Abdrakhmanov/iStockphoto
A caan ah thil kan tuah tikah lung nuam loin kan um theo, a hleiin kan caah a tha lo dingmi thil a si khin cun lung nuam lo phun khin kan um tawn. Lung nuam lo le siarem loin na um cun na tuah mi kha ngol ko tiin Catriona Lowe nih a ti. A nih hi Australian Competition and Consumer Commission ah hruaitu lutlai rian a tuan lio mi a si.

“Cakuat chungah an telh chih mi link kha na hmeh hlan le na tangka midang na kuat hlan te khan khua ruat hmasa, ‘Atu I kan pehtlaih cuahmah mi hi mi zeidah a si?’ timi kha nangmah le nangmah I hal ta.”

Mi hrokhrawl nih cun hlen an timh mi kha bia tak tein an tthihpheih hna, an thlerh khonh hna. Thinpang le thlalau in an tuah hna a ruang cu an thinlung kha teih le tlaih an duh hna caah a si.

Cozah riantuantu silole bank lei riantuantu an si taktak ko ahcun zeitik hmanh ah hramhram in na pumpak konglam an in hal chih bal lai lo. Cun, zei thil kan tuah hmanh ah rian rang in I hnamhnawt ding a si lo. Thil na fian lo mi a um a si cun, an website dikmi ah khan kal law pehtlaihnak tuah hna.


Share
Published 18 June 2024 7:55pm
Updated 18 June 2024 8:04pm
By Sam Dover, Alex Gallagher
Source: SBS


Share this with family and friends