Η επιλογή της ημέρας δεν ήταν τυχαία, αφού σαν σήμερα πριν 77 χρόνια, 27 Ιανουαρίου 1945, έλαβε χώρα η απελευθέρωση του ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου.
Ο απολογισμός σε νούμερα του μεγαλύτερου ομαδικού εγκλήματος του 20ού αιώνα είναι τρομακτικός: έξι εκατομμύρια Εβραίοι και εκατομμύρια άλλοι εξοντώθηκαν από τους Ναζί.
Και η Ημέρα Μνήμη του Ολοκαυτώματος εξυπηρετεί διπλό σκοπό: φόρο τιμής σε αυτά τα θύματα και επιμόρφωση για τα γεγονότα, ώστε το «ποτέ ξανά» να μη μείνει στα λόγια.
Η θεματική της για το 2022 είναι «Μνήμη, Αξιοπρέπεια, και Δικαιοσύνη».
Στόχος, η ανάδειξη του ιστορικού αρχείου και η αμφισβήτηση αφηγημάτων που διαστρεβλώνουν την αλήθεια, ως μέθοδοι για διεκδίκηση και απόδοση δικαιοσύνης.
Στο πλαίσιο αυτό, με αφορμή τη σημερινή ημέρα, κάνουμε αναδρομή στους Εβραίους της Ελλάδας και ειδικά της Θεσσαλονίκης, που αποτελούν κομμάτι αυτής της ιστορικής αλήθειας.
Η Ελλάδα προ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν σπίτι για δύο μεγάλες ομάδες Εβραίων: τους Ρωμανιώτες, που ήταν διασκορπισμένοι ανά τη χώρα από την αρχαιότητα και τους Σεφαρδίτες.
Με πληθυσμό περίπου 50.000, οι Σεφαρδίτες ήταν η σημαντικότερη εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης που δημιουργήθηκε από όσους είχαν διαφύγει από την Ισπανία κατά τον Μεσαίωνα.
Όπως εξήγησε σε παλαιότερη συνέντευξη στο πρόγραμμά μας η ιστορικός Δρ Οντέτ Βαρών – Βασάρ, Καθηγήτρια στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο:
Όταν οι Εβραίοι έφτασαν στη Θεσσαλονίκη ήταν μια έρημη πόλη. Οι Οθωμανοί την είχαν αδειάσει από τον πληθυσμό γιατί ήθελαν να τον μεταφέρουν στην Κωνσταντινούπολη. Φτάνοντας από την Ισπανία περίπου 20.000 Εβραίοι που είναι πάρα πολύ μεγάλος πληθυσμός, εδωσαν ζωή σε αυτή την πόλη. Έφτασαν στα τέλη του 15ου αιώνα, το 1492 και στα αμέσως επόμενα χρόνια, και στις αρχές του 16ου αιώνα έρχονται κατά κύματα. Ετσι γίνεται μια μεγάλη αναγέννηση, δημογραφική, οικονομική και πνευματική στην πόλη. Ο 16ος αιώνας είναι ο χρυσός αιώνας της Σεφαρδίτικης ζωής στην Θεσσαλονίκη, αφήνοντας την σφραγίδα τους στην ιστορία της πόλης.
Η εκτόπιση των Ελλήνων Εβραίων ξεκίνησε στις 4 Μαρτίου του 1943 από την βουλγαρική ζώνη κατοχής.
Η περιγραφή της Δρ Βαρών – Βασάρ κάνει αναφορά στην αρχή της εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων.
Μπαίνουν νύχτα στα σπίτια και τους παίρνουν ουσιαστικά όλους. Οι Βούλγαροι τους πηγαίνουν μέχρι ένα σημείο της διαδρομής και στη συνέχεια τους παραδίδουν στους Γερμανούς για να καταλήξουν όλοι στο στρατόπεδο θανάτου Τρεμπλίνκα της Πολωνίας, από το οποίο δεν επέστρεψε κανείς. Από αυτό το στρατόπεδο δεν υπήρξαν επιζώντες.
Τον Ιανουάριο του 2004, με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων καθιερώθηκε και στην Ελλάδα η 27η Ιανουαρίου ως «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος».
Στη Θεσσαλονίκη κάθε χρόνο στα μέσα Μαρτίου πραγματοποιούνται και επετειακές εκδηλώσεις για την ημέρα αναχώρησης του πρώτου τρένου με Εβραίους της πόλης για το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς στην Πολωνία, στις 15 Μαρτίου 1943.
